Kan je iemand een schilder noemen als hij ‘maar’ zestig schilderijen heeft gemaakt? Spilliaert was vooral een kunstenaar op papier, hij werkte met snelle technieken zoals Oost-Indische inkt, aquarel, kleurpotlood en pastel. Hiermee realiseerde hij, zonder olieverf, meer dan 4500 werken op papier, inclusief zowat al zijn belangrijkste en meest bekende topstukken. Toch prijkt op zijn grafsteen: Kunstschilder Léon Spilliaert.

Wie Spilliaerts duistere werken en intense psychologische zelfportretten voor ogen heeft, zou allerminst een grapjas in de maker vermoeden. In zijn twintiger jaren lijkt zijn melancholische karakter inderdaad te overheersen. Toch valt in meerdere werken een vleugje humor te ontwaren, van karikaturale Oostendenaars en zingende mosselen tot een portret van Constant Permeke, die er allerminst om kon lachen – hij stampte het met zijn klompen kapot. Spilliaert zelf was trouwens een goede verteller, die best jolig uit de hoek kon komen.

Een echte leermeester heeft Spilliaert nooit gehad – en nooit gewild, zo zei hij zelf uitdrukkelijk. Rond 1900 bracht hij slechts een luttele drie maanden aan de Brugse academie door. Toch was hij, als autodidact, ook even goed een leerling: zijn meesters waren zich alleen niet bewust van hun rol. Spilliaert liet zich inspireren door andere kunstenaars, door het werk van Odilon Redon bij zijn eerste werkgever in Brussel, door Ensor in Oostende of door de werken van zijn vriend Permeke.

Hoewel hij tot zijn 35e bij zijn ouders bleef wonen, in de Kapellestraat 2 in het centrum van de stad, is Spilliaert vanaf maart 1917 maar liefst tien keer verhuisd. Hij wisselde van huizen en appartementen in Oostende, maar zocht ook in het Brusselse, meer bepaald in Molenbeek en Elsene, steeds een andere en betere stek. Praktische beslommeringen waren meestal de trigger: nu eens viel een plafond naar beneden, dan weer was het huis te somber of waren de pianolessen van de dochter te ver weg. Opvallend genoeg deed het gezin Spilliaert dit het liefst in de lente, specifiek in de maand mei pakte Spilliaert vaak zijn boeltje.

Een echt atelier heeft Spilliaert zelden gehad. Eind 1908 begin 1909 huurde hij kortstondig, een atelier aan de Visserskaai, maar het grootste deel van zijn leven werkte Spilliaert in de leefruimte. Kijk maar naar alle bloempotten, spiegels en meubels in de achtergrond van zijn zelfportretten. Als kunstenaar op papier had hij niet veel nodig: hij werkte vaak aan de eettafel en zijn papier bevestigde hij met vier prikkers aan een plank. Dit deed hij op een georganiseerde en bijna rituele manier, altijd netjes in hemd en driedelig pak, met alles op een vaste plaats. Handig toch, om niet met olieverf en terpentijn te moeten knoeien?